Το 2007 οι φωτογραφίες με τους δολοφονημένους γορίλες του Πάρκου Βιρούνγκα στο Κονγκό έκαναν το γύρο του κόσμου ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων. Σήμερα οι αφοσιωμένοι δασοφύλακες του πάρκου συνεχίζουν να ρισκάρουν τις ζωές τους ενάντια σε αντάρτες και λαθροθήρες για να διασώσουν το «πολυτιμότερο κόσμημα της χώρας», τους ορεσίβιους γορίλες, που απειλούνται με εξαφάνιση. Το ΟΙΚΟ σάς ταξιδεύει μέχρι εκεί και μιλάει με την «ψυχή» του εγχειρήματος, τον διευθυντή Εμάνουελ ντε Μερόντε.

Oι δολοφόνοι περίμεναν να πέσει το σκοτάδι. Στις 22 Ιουλίου του 2007 άγνωστοι τρύπωσαν στο δάσος με σκοπό να επιτεθούν σε μια οικογένεια από γορίλες και να την εκτελέσουν. Κρυμμένοι σε μια πλαγιά του ηφαιστείου Μίκενο, στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (πρώην Ζαΐρ) και οπλισμένοι με αυτόματα, οι δολοφόνοι είχαν εντοπίσει τη δωδεκαμελή οικογένεια Ρουγκέντο, διάσημη στους τουρίστες και πολύ αγαπητή στους φύλακες του Εθνικού Πάρκου Βιρούνγκα. Ο πάτερ φαμίλιας, ο Σενκουέκουε, βάρους 225 κιλών, τους αντελήφθη αλλά δεν ανησύχησε.

Είχε δει χιλιάδες ανθρώπους και αποδεχόταν το γεγονός ότι τον πλησίαζαν, αν και τον ενοχλούσε».

Ετσι ξεκινάει το γλαφυρό κείμενό του ο δημοσιογράφος του περιοδικού National Geographic που επισκέφτηκε την περιοχή μετά τη δολοφονία των τεσσάρων ορεσίβιων γοριλών για να ερευνήσει το θέμα.

Η φωτογραφία που απεικόνιζε τους νεκρούς γορίλες Beringei Beringei ανάσκελα, δεμένους πάνω σε κοντάρια, όπου τους είχαν τοποθετήσει οι φύλακες του πάρκου, έκανε το γύρο του κόσμου και προκάλεσε τη διεθνή κατακραυγή. «Θέλαμε να τους μεταφέρουμε σαν βασιλιάδες. Να δείξουμε στον κόσμο ότι αυτό το ζώο είναι πολύ σημαντικό», εξηγεί ο Ογκουστίν Καμπάλε, ένας από τους δασοφύλακες στους οποίους έχει ανατεθεί η φροντίδα και η εκπαίδευση των γοριλών που έχουν εξημερωθεί. Ποιος ήθελε όμως να σκοτώσει τους «βασιλιάδες»; Και για ποιο λόγο καταδιώκεται ένα είδος που κινδυνεύει να εξαφανιστεί;

Οι «βασιλιάδες» του Κονγκό

Οι γορίλες Beringei Beringei είναι τα μεγαλύτερα από όλα τα πιθηκοειδή και σύμφωνα με τη θεωρία της εξέλιξης μοιράζονται τον κοινό πρόγονο με τον άνθρωπο. Το είδος ανακαλύφθηκε το 1902 και σήμερα πλέον, χάρη κυρίως στα διεθνή προγράμματα για τη διάσωσή τους (το 2009 ονομάστηκε «Ετος του Γορίλα» από την UNESCO), έχουν απομείνει παγκοσμίως 720 ορεσίβιοι γορίλες. Οι 520 από αυτούς είναι διασκορπισμένοι στα δάση της Ρουάντας και της Ουγκάντας, ενώ οι υπόλοιποι 200 ζουν στο Εθνικό Πάρκο του Βιρούνγκα, που βρίσκεται στην ηφαιστειακή οροσειρά στα σύνορα του Κονγκό. Το καλύτερο ίσως πάρκο της Κεντρικής Αφρικής, με πλούσια βιοποικιλότητα, απλώνεται κατά μήκος των συνόρων τριών χωρών: της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό (ΛΔΚ), της Ρουάντα και της Ουγκάντα. Λόγω της πολιτικής αστάθειας στην περιοχή, της λαθροθηρίας και της καταστροφής που συντελείται από την αποψίλωση των ορεινών δασών, τα Υψίπεδα του Βιρούνγκα είναι μια επικίνδυνη περιοχή όχι μόνο για τα ζώα, αλλά και για τους ίδιους τους ανθρώπους που διαμένουν εκεί. '

Παράπλευρες απώλειες

Το 1994 πολεμιστές της φυλής Χούτου, αφού δολοφόνησαν περίπου 800.000 Τούτσι στη γειτονική Ρουάντα, διέφυγαν προς τα δυτικά, πέρασαν τα σύνορα και εγκαταστάθηκαν στο Κονγκό. Δέκα χρόνια μετά, ο Λόρεντ Κούντα, αρχηγός των ανταρτών της φυλής Τούτσι, καταδίωξε τους γενοκτόνους Χούτου, τους σκότωσε ή τους φυλάκισε.

Οι παράπλευρες απώλειες των συγκρούσεων αυτών, που συνεχίζονται ακόμη, είναι μεγάλες. Δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, ανάμεσα στους οποίους και οι φύλακες του πάρκου, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στην επαρχία του Βόρειου Κίβου. Μόνο την τελευταία δεκαετία περισσότεροι από 150 δασοφύλακες έχασαν τη ζωή τους είτε από τα πυρά των ανταρτών και του στρατού είτε από τους λαθροκυνηγούς που σκοτώνουν τα ζώα για να πουλήσουν το κρέας του σπάνιου ανθρωποειδούς πιθήκου στη μαύρη αγορά. Συνέπεια αυτών των εχθροπραξιών ήταν και ο αποκλεισμός των εναπομεινάντων δασοφυλάκων από την ευρύτερη περιοχή για 15 μήνες. Ο άνθρωπος που κατάφερε όμως να διαπραγματευθεί επιτυχώς με τον Κούντα και να τον πείσει να επιτρέψει την είσοδο στους δασοφύλακες ήταν ο Εμάνουελ ντε Μερόντε, ο σημερινός διευθυντής του Εθνικού Πάρκου Βιρούνγκα.

Εξιλαστήρια θύματα

Ο 38χρονος Βέλγος βιολόγος - ανθρωπολόγος εργάζεται στο Κονγκό τα τελευταία 16 χρόνια, ενώ στο Πάρκο Βιρούνγκα τα τελευταία οκτώ. Στη θέση του διευθυντή βρίσκεται από τον Αύγουστο του 2008 και είναι ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος για να μας εξηγήσει τη γεωπολιτική κατάσταση του δάσους. «Είναι πολλοί εκείνοι που έχουν συμφέροντα στο πάρκο και όλα ξεκινούν από το ξυλοκάρβουνο. Οπλισμένοι αντάρτες αλλά και μέλη της κυβέρνησης το εμπορεύονται παράνομα. Οι τοπικές αρχές προσπαθούν να το εμποδίσουν αλλά δεν είναι εύκολο. Υπάρχουν οι δασοφύλακες που επιδιώκουν να προστατεύσουν το φυσικό περιβάλλον και υπάρχουν και εκείνοι που θέλουν να καταστρέψουν το δάσος για να πάρουν το ξυλοκάρβουνο. Οι άνθρωποι αυτοί σκότωσαν τους γορίλες για να προειδοποιήσουν τους δασοφύλακες», εξηγεί ο Ντε Μερόντε.

Το ξυλοκάρβουνο είναι πολύ σημαντικό για τους ανθρώπους που μένουν στην περιοχή. Με αυτό ζεσταίνονται, με αυτό μαγειρεύουν, με αυτό μετατρέπουν το νερό σε πόσιμο. Τα περισσότερα δέντρα στο ανατολικό μέρος της χώρας έχουν καταστραφεί και το μόνο που έχει απομείνει είναι το δάσος του Βιρούνγκα. «Δεν είναι μόνο οι γορίλες που μου προκάλεσαν το ενδιαφέρον για την περιοχή. Είναι το ίδιο το πάρκο, το οποίο είναι πλούσιο σε βιοποικιλότητα και έχει τα περισσότερα πτηνά, θηλαστικά και ερπετά από οποιοδήποτε άλλο πάρκο του κόσμου. Για έναν βιολόγο σαν κι εμένα το να διαχειρίζομαι το πάρκο είναι η καλύτερη δουλειά στον κόσμο», λέει με ενθουσιασμό.

Παλαιότερα το πάρκο είχε τον μεγαλύτερο αριθμό θηλαστικών σαβάνας, όπως είναι ο ελέφαντας, ο ιπποπόταμος και ο αγριοβούβαλος. Σήμερα και ύστερα από 15 χρόνια πολέμου, οι πληθυσμοί των ζώων έχουν μειωθεί πολύ. Ιδιαίτερα οι ιπποπόταμοι έχουν μειωθεί κατά 99%: από 30.000 που ήταν πριν από μερικά χρόνια, τώρα έχουν μείνει μόνο 300!

«Ευτυχώς, δεν συμβαίνει το ίδιο με τους γορίλες. Παρά την εμπόλεμη κατάσταση, ο πληθυσμός τους έχει αυξηθεί κατά 24%. Μόνο το 2007 ήταν μια πάρα πολύ κακή χρονιά για το είδος, γιατί χάσαμε 10 γορίλες. Η προσπάθεια που γίνεται για να τους προστατεύσουμε είναι μεγάλη και από τα αποτελέσματα φαίνεται πως είναι επιτυχημένη. Οι γορίλες (έγιναν διάσημοι με την ταινία «Γορίλες στην ομίχλη») αποτελούν το κόσμημα της περιοχής μας. Μοιραζόμαστε κατά 96% τα ίδια γονίδια. Η ομοιότητα αυτή δημιουργεί ένα συναισθηματικό δέσιμο και γι' αυτόν το λόγο είναι ένα είδος πολύ σημαντικό για εμάς. Η ομάδα που έχουμε δημιουργήσει δουλεύει με τους γορίλες κάθε μέρα. Οι δασοφύλακες τους γνωρίζουν καλά, τους έχουν δώσει ονόματα και σχεδόν έχουν μεγαλώσει μαζί τους. Ορισμένοι είναι εξημερωμένοι. Ως ένα βαθμό αναπτύσσεται εμπιστοσύνη μεταξύ του δασοφύλακα και του ζώου. Οι δασοφύλακες βρίσκονται πραγματικά πολύ κοντά στα ζώα, οπότε ο χρόνος αυτός που περνούν μαζί κάνει τους γορίλες να συνηθίζουν στην ανθρώπινη παρουσία. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντα καλό, γιατί παραμένουν ήρεμοι ακόμα και όταν τους πλησιάζουν οι αντάρτες».

Καμπάνια ευαισθητοποίησης

Πρόσφατα, οι αρχές του πάρκου ξεκίνησαν καμπάνια διάσωσης του δάσους και των «κατοίκων» του. Οι δασοφύλακες κατέστρεψαν περίπου 252 καμίνια όπου το ξύλο μετατρεπόταν σε κάρβουνο, η αξία των οποίων υπολογίζεται σε 378.000 δολάρια, ενώ οι συλλήψεις των παρανομούντων έφτασαν τις 57. Οι ενέργειες αυτές όμως δεν θα είναι αρκετές αν δεν δοθεί μια λύση για το ζήτημα της παράνομης υλοτομίας. Ο ντε Μερόντε είχε μια πολύ καλή ιδέα που ήδη υλοποιείται. «Το λαθρεμπόριο ξυλοκάρβουνου είναι το πιο σημαντικό πρόβλημα του πάρκου, σημαντικότερο ίσως και από το πρόβλημα που aντιμετωπίζουμε με τους αντάρτες. Γιατί το ξυλοκάρβουνο ικανοποιεί βασικές ανάγκες των ντόπιων, όπως το φαγητό, το πόσιμο νερό και η θέρμανση. Σκεφτήκαμε την εναλλακτική λύση για το ξυλοκάρβουνο. Οι ντόπιοι μπορούν πλέον και παράγουν καύσιμη μπρικέτα από φύλλα, γρασίδι και περιττώματα ζώων. Με τη στήριξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης και άλλων χορηγών ευελπιστούμε ότι μέχρι το 2011 θα έχουν δημιουργηθεί 34.000 θέσεις εργασίας!».

Τουριστική ατραξιόν

Οι γορίλες συμβάλλουν καθοριστικά στη στήριξη της οικονομίας της αφρικανικής χώρας. «Οι γορίλες είναι σημαντικοί για έναν ακόμα λόγο: βοήθησαν τη χώρα να προωθήσει τον τουρισμό της. Ξεκινήσαμε ένα πρόγραμμα τουρισμού πριν από δύο μήνες και ήδη συγκεντρώσαμε πάνω από 120.000 δολάρια. Εκτιμάμε ότι του χρόνου θα συγκεντρώσουμε πάνω από 1 εκατ. δολάρια. Το 30% των χρημάτων αυτών απορροφάται από τις τοπικές κοινότητες. Τη χρονιά που μας πέρασε χτίσαμε τρία σχολεία και μέσα στα επόμενα χρόνια θέλουμε να δημιουργήσουμε άλλα τριάντα».

Ο Βέλγος βιολόγος αναφέρεται στο πάρκο και στα σχέδια που έχει κάνει για το μέλλον του με ενθουσιασμό. Εκείνος άραγε πόσο σκοπεύει να μείνει στο Κονγκό; Η γυναίκα του μένει στην Κένυα μαζί με τις δύο κόρες τους και δεν μπορεί να τις επισκέπτεται συχνά εξαιτίας του φόρτου εργασίας. «Το πιο δύσκολο μέρος της δουλειάς μου είναι ότι είμαι μακριά από την οικογένειά μου. Αυτό το πάρκο όμως είναι πολύ σημαντικό για μένα. Αν δεν ξαναγίνει αυτό που ήταν παλαιότερα, το καλύτερο πάρκο της Αφρικής, δεν μπορώ να φύγω από εδώ».

Γορίλας Beringei Beringei: ο σπάνιος εξάδελφος...

Οι ορεσίβιοι γορίλες που ζουν στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, στη Ρουάντα και την Ουγκάντα αποτελούν υποείδος των ανατολικών γοριλών. Οι μόλις 720 που έχουν απομείνει, ζουν ελεύθεροι σε τροπικά δάση που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο, είναι φυτοφάγοι και, για να διατηρήσουν τον τεράστιο όγκο τους, τρώνε πολύ. Καταναλώνουν ποσότητες από 142 είδη φυτών (μπαμπού, φρούτα, αγριοραδίκια, βλαστούς, μίσχους, φύλλα κ.ά), ενώ σπάνια χρειάζονται υγρά, καθώς η διατροφή τους είναι πλούσια σε χυμώδεις βλαστούς.

Ο ενήλικος αρσενικός γορίλας πλησιάζει το 1,70 μ. ύψος και ζυγίζει περίπου 220 κιλά, ενώ ο θηλυκός έχει ύψος 1,50 μ. και ζυγίζει γύρω στα 90 κιλά. Η διάρκεια ζωής τους είναι 35 - 50 χρόνια. Ο θηλυκός γεννάει ένα μωρό περίπου κάθε τέσσερα χρόνια, ενώ τα μωρά κοιμούνται μαζί με τις μητέρες τους μέχρι να γίνουν τριών χρόνων. Συνήθως ζουν σε ομάδες των δύο έως τριάντα ατόμων και κάθε ομάδα καθοδηγείται από ένα αρσενικό, τον γορίλα με το άσπρο τρίχωμα στην πλάτη (silverback). O γορίλας αυτός προστατεύει την ομάδα του και τα μέλη της τον σέβονται και τον ακολουθούν στην αναζήτηση για τροφή. Εκτιμάται ότι οι γορίλες έχουν τουλάχιστον 22 ξεχωριστούς ήχους. Βρυχώνται και ουρλιάζουν για να αποτρέψουν τους εχθρούς και όταν χτυπούν τα τεράστια στήθη τους -τα οποία περιέχουν σάκους αέρα- παράγουν έναν ήχο σαν βροντή.

ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΒΙΡΟΥΝΓΚΑ

«Υπήρξε το πρώτο πάρκο της Αφρικής που ανακηρύχθηκε Εθνικό Πάρκο το 1925. Το 1979 η UNESCO το συμπεριέλαβε στα Μνημεία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Καλύπτει μια έκταση 7.800 τ.χλμ. και εκτείνεται από τα Oρη Βιρούνγκα ως τo Oρος Ρουενζόρι, ενώ συνορεύει με το Εθνικό Πάρκο των Ηφαιστείων στη Ρουάντα και το Εθνικό Πάρκο του Oρους Ρουενζόρι στην Ουγκάντα. Παρόλο που έγινε γνωστό για τους ορεσίβιους γορίλες, ωστόσο η βιοποικιλότητα που το χαρακτηρίζει είναι μεγάλη: 706 είδη πτηνών, 196 είδη θηλαστικών, 109 είδη ερπετών, 78 είδη αμφιβίων και πάνω από 2.000 είδη φυτών», εξηγεί ο Ντε Μερόντε που δηλώνει ότι το χαρακτηρίζει η ποικιλομορφία των τοπίων, καθώς: «αποτελεί ένα από τα πιο όμορφα εθνικά πάρκα του πλανήτη μας, με ορεινά αλλά και τροπικά δάση, άγονες εκτάσεις και σαβάνες.».

Ιnfo: Πληροφορίες για το Εθνικό Πάρκο Βιρούνγκα και τους ορεσίβιους γορίλες Beringei Beringei μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα: http://gorillacd.org
Αν πάλι θέλετε να επισκεφτείτε το πάρκο και να συμμετάσχετε σε μια 8ήμερη εκδρομή σαφάρι, κάνετε κράτηση στο www.ugandagorillasafaritours.com. Κόστος: περίπου 500 ευρώ το άτομο.