ΤΟ ΧΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΟΥ: Αγρίμι για το αρσενικό και σανάδα για το θηλυκό.
ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ: Κινδυνεύον.
ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΜΕΙΝΕΙ: Άγνωστος ο ακριβής αριθμός τους. Μόνο εκτιμήσεις υπάρχουν, που αναφέρουν ότι εναπομείναντα ζώα στον Εθνικό Δρυμό της Σαμαριάς κυμαίνονται από 500 έως 2.000. Η πιο πρόσφατη εκτίμηση -και αυτή είναι ενός φοιτητή-ερευνητή βρετανικού πανεπιστημίου- αναφέρει ότι εκεί ζουν περίπου 700 αίγαγροι.
ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΖΩΗΣ: 10 - 15 χρόνια.
ΑΠΕΙΛΕΣ: Κυρίως η λαθροθηρία αλλά και ο υβριδισμός του με την κοινή κατσίκα.
ΕΝΑΣ ΑΚΟΜΗ ΛΟΓΟΣ ΝΑ ΣΩΘΕΙ: Είναι το σύμβολο της κρητικής λεβεντιάς. Θεωρείται ότι ενσαρκώνει την αδούλωτη κρητική ψυχή και την αγάπη του κρητικού λαού για την ελευθερία.

Χαρακτηρίζεται άφθαστος σε ομορφιά, σβελτάδα και εξυπνάδα. Και ακόμα, καρτερικός, πιστός και γενναίος όσο λίγα ζώα. Ο κρητικός αίγαγρος (Capra aegagrus cretica) είναι ένα μοναδικό ενδημικό ζώο του νησιού. Είναι το ξακουστό αγρίμι που συναντάμε συχνά στα ριζίτικα τραγούδια («αγρίμια κι αγριμάκια μου», τραγουδούσε ο Ξυλούρης), αλλά όλο και λιγότερο στα βουνά. Παλαιότερα ζούσε σε όλο σχεδόν το νησί, όμως το ανελέητο και αδιάκοπο κυνήγι, από τις αρχές του περασμένου αιώνα, το έδιωξε από πολλές περιοχές και μείωσε δραματικά τον πληθυσμό του. Τελευταίο του καταφύγιο οι κορυφές των Λευκών Ορέων στη δυτική Κρήτη, ιδιαίτερα σε μια σειρά σχεδόν κατακόρυφων βράχων που ξεπερνούν τα 900 μέτρα, στο φαράγγι της Σαμαριάς.

Έτσι κι αλλιώς, το κρι-κρι προτιμά τις ορεινές, βραχώδεις περιοχές, με τις μεγάλες κλίσεις και τη χαμηλή βλάστηση από φρύγανα. Ντροπαλά στον φυσικό τους τόπο, τα αγρίμια αποφεύγουν τους ανθρώπους, ξεκουράζονται τη μέρα και μένουν μακριά από τα πολυσύχναστα μέρη. Το τρίχωμά τους εναρμονίζεται απόλυτα με το άγριο περιβάλλον των βράχων, παίρνοντας τόνους σκούρου καφέ, γκριζωπού και μαύρου σε ορισμένα σημεία. Τα αρσενικά έχουν χαρακτηριστικό μεγάλο γένι, ενώ οι μαύρες γραμμές της ράχης και του λαιμού γίνονται εντονότερες με το πέρασμα του χρόνου. Το ύψος τους φτάνει περίπου το ένα μέτρο, το βάρος τους τα 80 κιλά, ενώ τα μακριά τους κέρατα, κυρτά προς τα πίσω, φτάνουν ακόμη και το ένα μέτρο.

Αυτά χρησιμοποιούσαν τα παλιά χρόνια οι Σφακιανοί για να φτιάξουν τα τόξα τους. Τα θηλυκά, από την άλλη πλευρά, είναι πιο κομψά και μικροκαμωμένα. Φτάνουν τα 70 εκατοστά ύψος, τα 65 κιλά βάρος και το μήκος των κεράτων τους δεν ξεπερνά τa 20 εκατοστά. Αν και είναι πολυγαμικό ζώο που συμβιώνει σε κοπάδια, ωστόσο την εποχή του ζευγαρώματος το αρσενικό επιλέγει να ζει πιο μοναχικά. Τα θηλυκά, πάλι, γεννάνε το Μάιο συνήθως ένα ή σπανιότερα δύο μωρά και εντάσσονται μαζί με τα μικρά τους σε ομάδες. Η περίοδος κύησής τους διαρκεί 170 μέρες κατά μέσον όρο και τα μικρά ακολουθούν τη μητέρα τους αμέσως μετά τη γέννα. Η νοστιμιά του κρέατός του (θεωρείται εκλεκτό έδεσμα και σπάνιος μεζές) καθιστά τον αίγαγρο θύμα των λαθροκυνηγών. Και όχι μόνο αυτό, αλλά και κάτι ακόμη χειρότερο: στην Κρήτη το κυνήγι προσδιορίζει την αξία του κυνηγού, που είναι τόσο «λεβέντης», ώστε πιάνει ένα γρήγορο ζώο που φεύγει πηδώντας στα βράχια.

Αλλά και γι' αυτούς που δεν ζητάνε τη χαρά του κυνηγιού αλλά μόνο το μεζέ, οι καταγγελίες λένε ότι το κρέας σερβίρεται σε κάποιες ταβέρνες σε Αθήνα και Κρήτη, για εκλεκτούς πελάτες. Κάποιοι, μάλιστα, ασυνείδητοι λαθροκυνηγοί πουλάνε το θήραμά τους προς 50 ευρώ το κιλό. Ετσι, καταλήγουμε, όπως εκτιμάται, όλο το χρόνο, και ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες, που είναι πιο δύσκολη η φύλαξη του Δρυμού της Σαμαριάς, να χάνονται 150 έως 200 από τα σπάνια αυτά ζώα. Άλλωστε, ο Εθνικός Δρυμός της Σαμαριάς δημιουργήθηκε πρωτίστως για τη σωτηρία του αίγαγρου. Σε μια προσπάθεια δε να προστατέψουν οι ειδικοί το είδος, μετέφεραν ορισμένους πληθυσμούς στα μικρά νησιά Θοδωρού, Δίας και Άγιοι Πάντες. Μόνο που τα νησάκια αυτά, επειδή δεν είναι το φυσικό τους περιβάλλον, δεν μπορούν να τους εξασφαλίσουν αρκετή τροφή. Εξάλλου, σε τόσο «κλειστό» περιβάλλον οι ασθένειες είναι συνήθως πιο απειλητικές. Ενδεικτικό της κατάστασης αυτής είναι ότι στους Άγιους Πάντες, από 100 με 120 ζώα που είχαν μετεγκατασταθεί εκεί, απομένουν πλέον μόνο 30, αφού τα υπόλοιπα τα θέρισαν οι ασθένειες.

Το όνομα του αγριμιού τότε έγινε για τους Αμερικανούς «κρι-κρι», από την πρώτη συλλαβή της λέξης «Κρήτη».

Σε σαρκοφάγο του 11ου αιώνα π.Χ. από την Ιεράπετρα, που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου, παριστάνονται αίγαγροι που δέχονται επίθεση σκύλων. Η Αρτεμις Βριτόμαρτις, η θεά που γεννήθηκε στη Σαμαριά, τους είχε υπό την προστασία της.

Στην κοινωνική τους οργάνωση υπάρχει μια ιεραρχία, με… φαλλοκρατικό αέρα. Τα μεγαλύτερα, σωματικά, αρσενικά κυριαρχούν στα μικρότερα, ενώ όλα τα αρσενικά -από ενός έτους και πάνω- κυριαρχούν σε όλα τα θηλυκά, ανεξαρτήτως ηλικίας και μεγέθους.